|
Onlinearabic.net Anasayfası  Aktif Konular  Arama  Yardım  Kayıt Ol  Giriş  |
|
|
Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOSTANCI ( Kilitli Forum) |
|
 Forum Anasayfası Onlinearabic.net : ARAP DİLİ ARAŞTIRMALARI : Arap Dili ve Edebiyatı Araştırmaları : Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOSTANCI |
|
  |
| Yazar | Mesaj |
|
idinc
Yönetici 
Site ve Forum Yöneticisi Kayıt Tarihi: 21Ağustos2006 Gönderilenler: 2869 
|
    Konu: İlahiyat Fakültelerinde Arapça Öğret.Gönderim Zamanı: 24Nisan2008 Saat 00:51 |
|
©sakarya üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi 11 / 2005, s. 1-30 İLÂHİYAT FAKÜLTELERİNDE ARAPÇA ÖĞRETİMİNDE Yrd. Doç. Dr. Ahmet BOSTANCI The Evaluation of Text books and Other Materials in Teaching Arabic in Theology Anahtar kelimeler: Arapça Öğretimi, İlâhiyat Fakülteleri, Ders Kitapları • Sakarya Üniv. İlâhiyat Fak. Arap Dili ve Belagatı ABD Öğretim Üyesi, Yrd. Doç. Dr. 1 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara 1998, I, 11. a) ARAPÇA ÖĞRETİM SERİLERİ
1) KRAL SUUD ÜNİVERSİTESİ DİL ENSTİTÜSÜ SERİSİ Türkiye’deki baskılarına göre; a) el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’l-muyessere (üç cilt), b) el-Kırâ’atu’l-‘Arabiyyetu’l-muyessere (üç cilt), c) el-‘Arabiyyetu li’l-hayât (üç cilt) olmak üzere toplam dokuz kitaptan oluşmaktadır. 1a) el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’l-muyessere: “Silsile fî ta‘lîmi’n-nahvi’l- ‘Arabî li gayri’l-‘Arab” alt başlığını taşıyan bu seri Muhammed İsmâ‘îl Sînî, İbrâhîm Yûsuf Seyyid ve Muhammed er-Rifâ‘î eş-Şeyh tarafından hazırlanmıştır ve şu İlâhiyat fakültelerinde okutulmaktadır: 1. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 2. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,20 3. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 4. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 5. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 6. Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi,21 7. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,22 8. İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi23, 9. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,24 10. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,25 11. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,26 12. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 13. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi.27 20 1. sınıfta I ve II. ciltleri 2. sınıfta III. cildi okutulmaktadır. 21 1-3. ciltler birinci sınıfta okutulmaktadır. 22 1. ve 2. sınıfta tamamı okutulmaktadır. 23 I ve II. ciltleri birinci sınıfta, III. cildi ikinci sınıfta okutulmaktadır. 24 Yeni program birinci sınıflarda I-III. ciltleri okutulmaktadır. 25 Ahmet Yüksel, Osman Şahin, Metin Yanarateş tarafından, Uygulamalı Arapça Dilbilgisi adıyla özetlenmiş olarak İlâhiyat bölümü 2. sınıfta okutulmaktadır. 26 1 ve 2. ciltler birinci sınıfta, 3. cilt ikinci sınıfta okutulmaktadır. 27 1-3. ciltler birinci sınıfta okutulmaktadır. 9 Bilindiği üzere dil öğretim metotları ve buna dayalı olarak dil öğretimi alanında yazılmış kitaplar arasındaki en önemli farkı nahiv öğretimindeki yaklaşım oluşturmaktadır. el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’l-Muyessere serisinin en önemli özelliği ıstılahlara dayalı teorik izahlara yer vermekten daha çok nahiv kalıplarının uygulanmasına dayalı alıştırmalar yaptırmak yoluyla dilbilgisi öğretimi usulünü benimsemiş olmasıdır. Seride belirli sayıda kelime kullanımı ile sınırlı kalınmaya özen gösterilmiştir. Muhammed ‘Abduh tarafından hazırlanmış olan Arapça’da yaygın kelimeler listesinden her bir kitapta bin kelime kullanılmıştır. Yaygın ve zaruri kaidelerinin hazmı kolay cüzlere ayrılarak verilmesi hedeflenmiş, mümkün olduğunda faydasız ıstılahlardan kaçınılmış, kaideler bazen geleneksel üslûptan farklı tarzda verilmiştir. Çeşitli ve çok sayıda alıştırma konulmuş, kolaydan zora doğru bir sıralama takip edilmiştir. Alıştırmaların dilin kabiliyetlerini geliştirici tarzda olması hedeflenmiştir. Parça ve alıştırmaların içeriklerinde İslâm kültürüne ait unsurlara ve uluslar arası planda öneme sahip konulara yer verilmiştir. el-Kavâi’du’l-‘Arabiyyetu’l-Muyessere serisi, el-‘Arabiyyetu li’l-hayât serisinin birinci ve ikinci kitaplarını bitirenlerin seviyelerine göre hazırlanmıştır. Üç kitaptan oluşan serinin her bir kitabında dersler gramer örneklerini ihtiva eden bir parça ile başlamaktadır. Parçada geçen gramer ile ilgili örnekleri açıklama kısmı (şerh) takip etmektedir. Ardından alıştırmalar gelmekte, bunlar kısa metinler de ihtiva etmektedir. Kaidelerin özeti ile ders bitmektedir. Her dört-beş dersten sonra geçmiş derslerin tekrarını içeren “et-Tedrîbâtu’l-‘âmme” bölümü ve kitabın sonunda da genel bir tekrar bölümü bulunmaktadır. Seri hakkında şu değerlendirmelerde bulunabiliriz: Seri, dilbilgisi öğretiminde çağdaş öğretim metotlarına uygunluk arz etmektedir. Geçmiş konularla ilgili genel alıştırma bölümleri bulunması olumlu bir özelliktir. Seride bazı gramer konularına temas edilmemiştir. Ancak, iştigâl, nüdbe, terhîm, i’lâl kaideleri gibi çok fazla kullanım alanı bulunmayan bu tür gramer kaidelerine yer vermemesi bir eksiklik olarak nitelendirilemez. Zira yaygın kullanımı olmayan bu konular gerektiği ölçüde ders hocaları tarafından verilebilir. Ancak cümlelerin i’rabı gibi konulara yer verilmesi uygun olurdu. Sarf konuları kitabın içerisine dağılmış vaziyettedir. Bu durum genellikle sarf derslerinin ayrı olarak işlendiği İlâhiyat fakülteleri için bir zorluk vesilesi olarak değerlendirilebilir. Yine nahivden istisnâ konusu, sıfatlar vb bazı konular birden fazla derse dağıtılmış durumdadır. Bunların bir arada verilmesi daha uygun olabilirdi. Bazı gramer konularında takviyeye ihtiyaç duyuracak eksiklikler bulunmaktadır. 10 Alıştırmaların oldukça fazla olması derslerde hepsinin uygulanması imkânı vermemekte ve öğrenciler açısından da bıktırıcı olmaktadır. Yine de seri İlâhiyat fakültelerinde gramer öğretiminde kullanılabilecek mevcut en derli toplu kitap olarak değerlendirilebilir. 1b) el-‘Arabiyyetu li’l-hayât: “Menhec Mutekâmil fî ta‘lîmi’l-‘Arabiyye li gayri’n-nâtıkîne bihâ” alt başlığını taşıyan seri Muhammed İsmâ‘îl Sînî, Nâsif Mustafâ ‘Abdu’l-‘azîz, Muhyiddîn Ahmed Sâlih, Mustafâ Ahmed Suleymân’dan oluşan bir heyet tarafından hazırlanmıştır ve şu İlâhiyat fakültelerinde okutulmaktadır: 1. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,28 2. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 3. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 4. Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi,29 5. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 6. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,30 7. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 8. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi.31 el-‘Arabiyyetu li’l-hayât, temel seviye için iki, orta ve ileri seviyeler için birer kitap olmak üzere dört kitaptan oluşan ve yetişkin yabancılara Arapça öğretmeyi hedefleyen bir seridir. Türkiye’de üç cildinin tıpkı basımı yapılmış bulunmaktadır. Seride destekleyici materyal olarak ses bantları, resimler, 28 Birinci sınıfta I ve II. ciltleri okutulmaktadır. 29 Birinci sınıflarda pratik Arapça için I ve II. ciltleri okutulmaktadır. 30 Mehmet Çakır tarafından “el-‘Arabiyye el-hayye li’t-tullâbil’l-Etrâk” adıyla hazırlanmış özeti birinci sınıfta okutulmaktadır. Kitapta Türk öğrencilerinin genelde zorlandığı hususlar göz önünde bulundurularak bazı alıştırmaların azaltılması veya çoğaltılması yoluna gidilmiştir. Zaman zaman tercüme örnekleri verilmiştir. Kitabın aslî ünitelerine hemen hemen hiç müdahale edilmemiştir. Sadece alıştırmalarda güncelliğini yitiren bazı konular ve bunlara bağlı metinler yenilenmiş, günümüz iletişim dilinin vazgeçilmez ifade tarzı olan dolaylı cümle alıştırmaları yazar tarafından ilave edilmiştir. Laboratuara yönelik alıştırmalar sınıfta uygulanabilir hâle getirilmiştir. Bazı ünite sonlarına Türkçe’den Arapça’ya çeviri alıştırmaları konulmuştur. Bk. Mehmet Çakır, Türkler İçin Yaşayan Arapça, Ankara 1998. Ancak kitabın aslında zaten az olan resim vb. görsel unsurlardan arındırılmış olması bir olumsuzluk olarak değerlendirilebilir. Mamafih Arap âleminde yazılmış bulunan ders kitaplarının Türkiye’deki Arapça öğretimi ile tam örtüşmediği hususu zaman zaman gündeme getirilmektedir. Bu açıdan Mehmet Çakır’ın verimliliği ancak uygulama ile test edilebilecek bu çalışmasının yurt dışında yazılmış kitapların Türkiye’deki öğretime uyarlanması çalışmaları için önemli bir örnek teşkil edeceği kuşkusuzdur. 31 Birinci ve ikinci sınıflarda I ve II. cildi okutulmaktadır. 11 alıştırmalar vb. kullanılmıştır. Video kasetleri gibi görsel-işitsel materyalleri bulunmamaktadır. Arap olmayan yetişkinler için tam bir Arapça öğretim programı ortaya konulması, dilin dört becerisi çerçevesinde öğrencinin dili uygulaması, kaidelerle ilgili zarurî kısa bilgiler yanında temel terkipler ve kelimelerle öğrenciyi donatma ve Arap-İslâm kültüründen örnekler sunulması, müellifleri tarafından serinin genel hedefleri olarak belirlenmiştir. Seride dersler diyaloglarla başlamaktadır. Diyaloglar özellikle ilk bölümlerde oldukça kısa tutulmuştur. Sonraki bölümlerde daha uzun ve girift bir hâl almaktadır. Her bir ders öğretimde esas kabul edilen çok sayıda alıştırma ile desteklenmiştir. Bu alıştırmaları konu bakımından: anlama alıştırmaları, sözdizimi ve morfoloji alıştırmaları, diyalog alıştırmaları, sözlü ve yazılı anlatım alıştırmaları, biçim bakımından: tekrar alıştırmaları, ayırt etme alıştırmaları, değiştirme alıştırmaları, konuşmaya yönelik iki veya üç aşamalı cevap alıştırmaları şeklinde tavsif edilebilir. Ünitelerde kırk-atmış civarında alıştırma bulunmaktadır. Bu alıştırmalarda beş yüz kadar kelime hazinesi kazandırılması da amaçlanmaktadır. Alıştırmaların dilin dört temel becerisini geliştirmeye yönelik olmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda basit ve temel yapılarla sınırlandırılmış biçimde dilbilgisi ve geçen kelimelerin listesi verilmektedir. Seride dil öğretim metotlarından direkt metot benimsenmekle birlikte nadir olarak öğretmenin vasıta dil kullanmaya başvurması kabul edilmektedir. Günlük hayatla ilgili kelimelerin ve terkiplerin verilmesi ve kaidelerin terkipler çerçevesinde fonksiyonel olarak öğretilmesi hedeflenmektedir. Seride ikinci kitapta birinciden farklı olarak her dersin sonunda açıktan okuma parçaları yer almakta, ayrıca otuz tane yazılı veya sözlü anlatım (tabir) konusu bulunmaktadır. Ayrıca diyalogun nesre çevrilmesi, zıt anlamlı kelimeler, belirli bir kelime ile başlayarak diyaloğun yeniden yazılması gibi birinci kitapta bulunmayan alıştırmalar yer almaktadır. Üçüncü kitapta ise bunlardan farklı olarak serbest sözlü ve yazılı anlatım ve sarf alıştırmaları yer almaktadır. Ünitelerde otel, çarşı, posta-telefon-telgraf, hastane, doktor muayenehanesi, trafik-yol sorma gibi konular ele alınmaktadır.32 32 Bk. Yusuf Karataş, Türkiye’de Arapça Öğretimi Açısından “el-Arabiyyetu lil-hayât” Ders Kitabının Değerlendirilmesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2001, s. 55-57 12 Serinin genel bir değerlendirmesi olarak da şu hususlar söylenebilir:33 Kitap, eski ve yeni kabul edilen yöntemlerin sentezini yaparak iletişimsel ve bilişsel bir öğrenme kuramı takip etmektedir. Kitapta daha çok yapısal, durumsal ve kavramsal dilbilimsel tanımlamalar olduğu gibi az da olsa işlevsel tanımlamalar da bulunmaktadır. Kullanılan dil kısmen gerçekliğe sahiptir. Resim, karikatür, harita, şiir, şarkı, bilmece-bulmaca gibi unsurlara fazla rastlanmamaktadır. Dinleme anlama bölümlerinde soru-cevap, çoktan seçme vb alıştırmalara yer verilmiştir ve bunlar öğrencilerin seviyelerine uygundur. Sözlü anlatımla ilgili konular günlük hayatta ihtiyaç duyulan konulardır. Okuma metinleri öğrencinin seviyesine uygundur. Yazılı anlatım bölümlerinde cümle yazma, kompozisyon yazma, diyalog yazma vb uygulamalar bulunmaktadır ki, bunlar dilin öğreniminde pozitif etkiye sahip unsurlardır. Sözvarlığı ve dilbilgisi yükü öğrenci seviyesine uygundur. Kitapların sonunda kelime dizinleri yer almaktadır. Kitabın tenkit edilebilecek yönleri olarak da şunlar söylenebilir: Çok sayıda benzer alıştırma içermesi öğrenci açısından bıktırıcı olmaktadır. Ayrıca ders saatlerinin azlığı sebebiyle hepsini çözme imkânı bulunmamaktadır. Özellikle birinci ciltten sonra görsel unsurlar son derece azalmaktadır. Bu bakımdan kitabın Türkiye’deki baskısı öğretime yeterince elverişli değildir. 1c) el-Kırâ’atu’l-muyessere: Şu İlâhiyat fakültelerinde okutulmaktadır: 1. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,34 2. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 3. Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 4. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 5. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 6. Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi,35 7. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,36 8. İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,37 9. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 10. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 11. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi.38 33 Bk. Karataş, a. tez. 34 1. ve 2. sınıfta metin derslerinde I. cildi okutulmaktadır. 35 Birinci sınıfta her üç ciltten seçme metinler okutulmaktadır. 36 1. ve 2. sınıfta tamamı okutulmaktadır. 37 I. cildi birinci sınıfta Metin dersinde okutulmaktadır. 13 el-Kırâ’atu’l-muyessere serisi, Kral Suud Üniversitesi Arap Dili Enstitüsü tarafından yabancılara Arapça öğretmede okumanın sağladığı yararlar göz önünde bulundurularak bu konudaki ihtiyacı karşılamak amacıyla hazırlanmıştır. Seride yaygın kelimelerin kullanılmasına özen gösterilmiş, bu amaçla Dâvûd ‘Abduh tarafından derlenmiş olan “Arapça’daki Yaygın Kelimeler” listesi göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Bu listenin yanı sıra Kur’an-ı Kerim’de 20’den daha fazla geçen kelimeler de kullanılmış her iki listede yer alamayan az sayıdaki kelime de konuların gereği olarak kullanılmıştır. Seride girift ve garip terkipler kullanılmamaya özen gösterilmiştir. Konuların İslâm kültürüyle ilgili konulardan genel Arap kültürüne ait ve evrensel öneme sahip konulara, nüktelere varıncaya kadar dengeli bir çeşitlilik arz etmesine özen gösterilmiştir. Her metinden sonra okunanı anlamaya, kelime ve terkiplerin kazanılmasına, tabir (anlatım) yeteneğinin arttırılmasına yönelik uygulamalar bulunan çeşitli alıştırmalar yer almaktadır. Seride dinî konular ağırlıktadır. Metinlerin büyük oranda harekeli oluşu, öğrenciyi harekesiz metinleri okumaya alıştırma açısından dezavantaj olarak düşünülebilir. Ayrıca kitap her türlü görsel malzemeden uzak donuk bir sunuma sahiptir. Modern metinler de yeterince yer almamaktadır. 2) El-‘ARABİYYETU Lİ’N-NÂŞİ’ÎN SERİSİ: “Menhec mutekâmil li-gayri’n-nâtikîne bi’l-‘Arabiyye” alt başlığını taşımaktadır. Mahmûd İsmâ‘îl Sînî, Nâsif Mustafâ ‘Abdul‘azîz, Muhtâr et-Tâhir Huseyn tarafından hazırlanmıştır. Orijinali, altı kitaptan oluşmaktadır. Ancak Türkiye’de on iki kitap hâlinde basılmıştır. Seri, şu İlâhiyat fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır: 1. Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi,39 2. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,40 3. Karadeniz Teknik Üniversitesi Rize İlâhiyat Fakültesi,41 4. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,42 38 Birinci sınıflarda metin dersinde I. cildi, ikinci sınıflarda metin dersinde II. cildi okutulmaktadır. 39 2. sınıflarda IX ve X. ciltleri, 3. sınıflarda da XI-XII. ciltleri Metin kitabı olarak okutulmaktadır. 40 3. sınıfta X, XI ve XII. ciltleri okutulmaktadır. 41 Nahiv konuları ders hocaları tarafından anlatılmakta ve bu seri metin kitabı olarak kullanılmaktadır. 14 5. Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi.43 Serinin tek bir yabancı dil öğretim yöntemine bağlı kaldığı söylenemez. Birinci kitapta direkt metot göze çarparken beşinci ve altıncı kitap dilbilgisiçeviri yönteminin izlerini taşımaktadır. Bu nedenle seri seçmeli metot teorisine göre hazırlanmış denebilir. İlk dört kitap sözlü ve yazılı anlatım becerilerini öne çıkartmaktadır. Beşinci ve altıncı kitap okuma-anlama, dinleme-anlama ağırlıktadır. Bu nedenle son iki kitapta çeşitli konularda uzun sayılabilecek metinlere yer verilmekte ayrıca konu sonlarına dilbilgisi özetleri konulmuş bulunmaktadır. Her ciltte kelime sayıları sınırlandırılmış olup kelime bilgisini geliştirmeye yönelik yeterince alıştırma vardır. Müellifler tarafından oluşturulmuş yapay metinler yanında Arap yazarlardan alınmış örnek metinler de sunulmuştur. Öğrencilerin ilgisini çekebilecek bilmece, bulmaca gibi çalışmalar pek bulunmamaktadır ki, temel hedefi gelişim çağındakilere Arapça öğretmek olan seri için bir eksiklik olarak değerlendirilebilir. Sözlü anlatım bölümündeki konular, öğrencinin günlük yaşamda iletişim kurmasına duygu ve düşüncelerini ifade etmesine yardımcı olacak niteliktedir. Yazılı anlatım bölümünde paragraf yazma, diyalog hazırlama, özet çıkarma gibi aktiviteler bulunmaktadır ki, bunlar öğrencinin yazma yönünün güçlendirilmesi bakımından önemlidir. Seride yer alan kelime ve dilbilgisi yükü her cildin hitap ettiği öğrenci seviyesine uygun olduğu söylenebilir. Kelime sayısı sınırlı olup sonraki ünitelerde de tekrarlanarak öğrencinin kavraması kolaylaştırılması olumlu bir yön olarak göze çarpmaktadır. Seride metinlerin harekeli olması özellikle ileri seviler için bir dezavantaj olarak düşünülebilir. Bir de serinin orijinali cilt, kapak, sayfa düzeni vb özellikler açısından ilgi çekici özellikler taşımakla beraber Türkiye’de yapılan baskıları orijinalinin özelliklerini pek yansıtmamaktadır ki, bu da öğretim açısından olumsuz bir durum teşkil etmektedir.44 Seri İlâhiyat fakültelerinde gramerle ilgili derslerin de ihtiyacını karşılayacak komple bir kitap niteliğinde değildir. Zaten seriyi okutan İlâhiyat fakülteleri 42 Yeni Program birinci sınıflarda Metin derslerinde 1. dönemde (1-4), 2. dönemde (5-6) kitapları, ayrıca öğretmenlik bölümünde birinci sınıflarda Muhâdese derslerinde (1-2), Metin derslerinde (3-4) kitapları okutulmaktadır. 43 Metin derslerinde 6. ciltten itibaren okutulmaktadır. 44 Serinin geniş değerlendirmesi için Bk. Üzüm, a. tez, s. 95-97. 15 bunlardan metin kitabı olarak ya da pratik konuşmaya yönelik kısımlarından mükaleme derslerinde istifade etmektedirler. 3) İMAM MUHAMMED B. SUUD ÜNİVERSİTESİ DİL
ENSTİTÜSÜ ARAPÇA ÖĞRETİM SERİSİ İmam Muhammed b. Suud Üniversitesi Dil Enstitüsü tarafından hazırlanan bu seri, “Silsiletu Ta‘lîmi’l-lugati’l-‘Arabiyye” genel başlığını taşımaktadır. 4 kura göre düzenlenmiş olan seri Arapça ve bazı İslâmî ilimlerin beraberce öğretilmesi hedefi gözetildiğinden çok sayıda kitaptan oluşmaktadır. Ancak Türkiye’de bazı İlâhiyat fakültelerinde sadece Nahiv, Sarf ve Ta‘bîr kitapları okutulmaktadır. Nahiv ve Sarf kitapları: Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde; Sarf ve Ta‘bîr kitapları: Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde ders kitabı olarak kullanılmaktadır. Seride genel hedef, Arapça’nın İslâm kültürünü yaymak için bir kapı olacak şekilde sunulmasıdır. Bu yüzden İslâmî mefhumlar dille ilgili kitaplara serpiştirilmiş, dinî bilgilere ise yine seride yer alan dinî kitaplarda yoğun olarak yer verilmiştir. Tüm serinin 2 yıllık bir öğretim devresinde verilmesi öngörülmektedir. Birinci kurda öğrenci nahiv terkiplerini ve sarf sîgalarını uygulama bağlamında görürken ikinci kurdan itibaren kaidelerle de karşılaşmaktadır. Mümkün olduğunca en yaygın nahiv terkipleri ve sarf sîgalarının verilmesine çalışılmıştır. Basit cümlelerden mürekkebe doğru bir sıralama takip edilmiştir. Şaz ve nadir kalıplardan uzak durulmaya çalışılmıştır. 3a) Nahiv Kitapları: Nahiv kitapları 2, 3 ve 4. kurlar için hazırlanmıştır. Konular kitaplar içerisinde seviyeye uygun olarak dağıtılmış vaziyettedir. İkinci kurun kitabında şu konulara yer verilmiştir: Kelimenin üç çeşidi, isim çeşitleri: müennes-müzekker, müfred-müsenna-cemi, isim cümlesi ve bu çerçevede munfasıl merfu zamirler, ism-i işâret, ism-i mevsûl, inne ve benzerleri, kâne ve benzerleri. Fiil cümlesi, fâil, mef’ûl, muzâf ileyh, zarflar, istifham cümlesi ve istifham edatları. 3. Kur kitabında yer alan konular da şunlardır: İ‘rab alametleri, isim ve fiillerde mebnîlik, sahih ve mu’tel fiiller, ef’âl-i hamse, esmâ-i hamse, isim ve fiillerin i‘rab şekilleri, şart cümlesi, haberin öne geçtiği cümleler. Hâl, na't, nidâ, istisnâ, ism-i tafdil, teaccüb üslûbu, medh ve zem filleri, te’kid, bedel, temyiz, gayri munsarifler, mef‘ûl-i mutlak, mef‘ûl li eclih, sayılar konuları da 4. Kurun kitabında ele alınmaktadır. Kitaplarda öncelikle anlatılacak kaidenin örneklerini içeren metin verilmekte, sonra ayrıntılı cetvellerle kaide ile ilgili örnekler sunulmaktadır. 16 Bunu tahlil ve açıklama içeren kısım ve onu da kaidenin istinbatı takip etmektedir. Sonra dersin konusuna göre değişiklik gösteren alıştırmalar yer almaktadır. Her bir kitapta belirli sayıda kelime ve nahiv ıstılâhı yer almaktadır. Görsel malzeme olarak sadece her konunun başında metinle ilgili bir resim konulmuştur. Metinlerde genellikle dinî konulara ağırlık verilmektedir. 3b) Sarf Kitapları: Sarf sîgalarının okuma parçası çerçevesinde tabi siyak içerisinde verilmesi hedeflenmiştir. Her dersin başında yer alan metni, parçayı kavramayı ölçen sorular takip etmektedir. Ardından sarf konusunun arzı ve kaidelerin çıkarılması kısmı yer almakta, son olarak da kaidenin yerleşmesi amacıyla konulmuş olan çeşitli alıştırmalar bulunmaktadır. 2. Kur kitabında şu sarf konuları bulunmaktadır: Fiil-i muzârînin halleri, zamirlerin bitişmesi, mâzî fiillerin muzârî ve emirleri, mezid fiillerde muzârî ve emir konuları sahih salim fiil çerçevesinde verilmekte, kitap kelimenin kökünün bulunmasına ve anlamının sözlükten çıkarılmasına ayrılmış bir bölümle bitirilmektedir. 3. Kur kitabında ise şu konulara yer verilmiştir: Mehmûz, muzâaf, misâl, ecvef, nâkıs, lefîf fiillerin çekimleri, sülâsî fiillerden ism-i fâil ve ism-i mef‘ûl yapımı, sözlüklerden, kökünü bularak ve ilâve edilen harfleri tespit ederek fiillerin anlamlarının çıkarılması. 4. kur kitabının konuları da ise şunlardır: Sıfat-mevsûf, câmid-müştak tanımları, masdar sîgalarının öğretimi (aslî masdar, mimli masdar, masdar-ı merre, masdar-ı hey’e), ism-i fâil, ism-i mef‘ûl, sıfat-ı müşebbehe, ism-i zamân ve mekân, ism-i âlet, ism-i mensûb, sözlüklerden kelimelerin anlamlarının tespiti konusunun tamamlanması. Sarf konularının metinlere ve alıştırmalara dayalı olarak verilmiş olması kitabın en önemli özelliğini teşkil etmektedir ve bu özelliği ile bu serinin sarf kitapları İlâhiyat fakültelerinde eksikliği çekilen sarf kitabı meselesinde bir alternatif olarak düşünülebilir. 3c) Ta‘bîr (Mukâleme) Kitapları: Bu kitaplarda her ders konu ile ilgili bir diyalogla başlamakta sonra anlama soruları ve diğer alıştırmalar yer almaktadır. İlk kitapta cümle kurulmasına, ikinci kitaptan itibaren de kompozisyon yazdırılmasına ağırlık verilmektedir. Kalıp ifadeler, ilgili alıştırmalar yoluyla yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Birbiriyle bağlantılı konular birkaç dersten oluşan ünitelerde toplanmıştır. Alıştırmalarının “el-‘Arabiyyetü li’l-hayât” serisine göre daha az ve sade oluşu ve yazılı kompozisyona önem vermesi bu serinin olumlu yönleri olarak göze çarpmaktadır. Ancak ağırlıklı olarak dinî konuların yer alması pratik konuşma dersleri için tam anlamıyla isabetli değildir. Hayatın çeşitli yönleriyle ilgili daha fazla konuya yer verilmesi kanaatimizce daha isabetli olurdu. 17 4) EN-NAHVU’L-VÂZIH
Mısırda, ‘Ali el-Cârim ve Mustafâ Emîn tarafından orta öğretim talebeleri için hazırlanan bu kitaplarda konular örnek cümlelerle başlamakta, sonra şerh kısmı ile kaideler açıklanmakta, ardından da çeşitli alıştırmalarla konunun yerleştirilmesi cihetine gidilmektedir. Kitap şu fakültelerde okutulmaktadır: 1. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,45 2. Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 3. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 4. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,46 5. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 6. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,47 7. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,48 8. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi.49 en-Nahvu’l-Vâzıh, tüme varım metoduyla yazılmıştır. Eski alışılmış kitapların üslubuna benzemediğinden ilk plânda ilgi görmüştür. Ancak şu gerekçelerle tenkide de uğramaktadır: Basra ekolünün metodu benimsendiğinden kuralların sebebi çok araştırılmaktadır. Yorumlar bıktırıcıdır ve öğretim zordur. Nahiv öğretimine açıklık ve kolaylık getirdikleri iddiasında olan yazarlar eski tarifleri öğretim metotlarına göre yeniden düzenlemekten öteye geçememişlerdir. Bu sebeple eski kitapların en bariz unsurlarından olan tanım problemi bu kitapta da olduğu gibi kalmıştır. Alıştırmaların diline özen gösterilmemiştir. Üslûp sağlam değildir, dil zayıftır. Konular hayattan kopuk olarak işlendiğinden alıştırma ve örneklerde dilin hayatla olan bağı göz ardı edilmiştir. Kolay Arapça öğretimi hedefini gerçekleştirmekten çok uzaktır.50 45 İlâhiyat bölümünde 1. sınıfta nahiv dersinde Orta kısmı, 2. sınıfta da lise kısmı okutulmaktadır. 46 I. ve II. kitapları yardımcı ders kitabı olarak okutulmaktadır. 47 Eski programda birinci ve ikinci sınıflarda gramer derslerinde okutulmaktaydı. 48 Bu fakültede en-Nahvu’l-vâzıh 2. ve 3. sınıfta, diğer serilerde bulunmayan bazı gramer konularının yer alması ve klasik kelimelerin kullanılmış olmasından dolayı okutulmaktadır. Ancak farklı kitaplar okudukları için öğrencilerin intibakta zorlandıkları müşahade edilmiştir. 49 2. sınıflarda, birinci sınıfta el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’l-muyessere serisinden okutulan konuların derinlemesine tekrarı amacıyla okutulmaktadır. 50 Doğan, a.g..e., s. 40. 18 Kitabın en önemli dezavantajları olarak verdiği örneklerin hayattan kopuk oluşu ve gramer konularının metinler değil de bağımsız cümleler bazında verilmiş olması sayılabilir. 5) İLÂHİYAT ÖNLİSANS PROGRAMI ARAPÇA KİTAPLARI (III)
Nasuhi Ünal Karaaslan ve Muharrem Çelebi tarafından Açık Öğretim İlâhiyat Ön Lisans Programı öğrencileri için hazırlanmıştır. 2 cilt hâlindedir. Her bir ders metin ile başlamakta bunu o konuyla ilgili gramer kaidelerinin Arapça ve Türkçe açıklaması izlemektedir. Ardından parçayla ilgili sorular ve peşinden de çeşitli alıştırmalar yer almaktadır. Sonra Türkçe gramer özeti ve yeni kelimeler listesi bulunmakta, her bir ders, konuyla ilgili “Değerlendirme Soruları” başlığını taşıyan kısa bir test ile bitmektedir. İlâhiyat Önlisans Programı Arapça Ders Kitapları, ilgili açık öğretim programı yanında, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde ders kitabı olarak okutulmaktadır. Kitaplarda sonraki baskılarında tashihine ihtiyaç bulunan bazı küçük gramer hataları göze çarpmaktadır. Ayrıca seviyelerinin Açık Öğretim İlâhiyat Önlisans Programında okuyan öğrencilerin seviyesinin biraz üzerinde olduğu değerlendirmesinde bulunulabilir. 6) ANLATIMLI ARAPÇA
Taceddin Uzun, Ayhan Erdoğan, Orhan Parlak, Latif Solmaz, Muhittin Uysal, Muhammet Tasa, Şehabettin Kırdar’dan oluşan bir heyet tarafından hazırlanmış olan kitap, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde ders kitabı olarak okutulmaktadır. Kitap, “Eğer Arapça’yı anadil öğretir gibi öğretemiyorsak o zaman öğrenimi sağlamak için onu anlayarak öğrenme düzeyi ile götürmeliyiz” düşüncesinden hareketle hazırlanmıştır. Yaklaşık 70 ders ile Arapça’nın en önemli konuları incelenmiştir. Her derse örneklerle başlanmıştır. Örnekler konunun anlatımına uygun düşecek tarzda sıralanarak anlatım kısmında geniş olarak çözümlenmiş, konunun kuralları bu örnekler çerçevesinde açıklanmıştır. Kurallar başlığı altında konu öz olarak sunulmaya çalışılmıştır. Bu öz bilgi Arapça olarak elkā’ide/ el-kavâ’id başlığı ile de özetlenmiş, bununla öğrencinin terimleri Arapça aslından görerek tanıması ve Arapça dilbilgisi kitaplarına hazır hâle gelmesi hedeflenmiştir. Bütün uygulamalarda örnek çözümler bulunmaktadır.51 51 Bk. Heyet, Anlatımlı Arapça, Konya 2002, s. 3-4. 19 Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde uygulamasından ne gibi sonuçlar alındığını bilemediğimiz kitapta, gramer konularının Türkçe anlatılarak öğrencilere kolaylık sağlanması dışında, Arap aleminde hazırlanmış Arapça öğretim kitaplarından müstağni kılacak bir husus göze çarpmamaktadır. 7) El-KİTÂBU’L-ESÂSÎ
Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde Aktif Sistem adı verilen programda birinci sınıfta on altı saat olarak birinci ve ikinci ciltleri, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenliği Bölümünde ise sekiz saat olarak birinci cildi okutulmaktadır. Seri, Tunus’ta 1988 yılında es-Sa‘îd Muhammed Bedevî ve Fethî ‘Alî Yûnus tarafından “el-Kitâbu’l-esâsî fî ta‘lîmi’l-lugati’l-‘Arabiyye li-gayri’n-nâtıkîne bihâ” adıyla hazırlanmıştır. Üç ciltten oluşan bu serinin genel amacı, öğrencinin dilin temel dört becerisindeki genel esasları kavrayarak kendi kendini ilerletebileceği bir seviyeye gelmesidir. Seride ilk ciltte genelde günlük hayatla ilgili konular ele alınmış ve dilin tabiî hayattaki kullanımı üzerinde durulmuştur. Bunlar alışveriş gibi sözlü kullanımlar olabildiği gibi, kira sözleşmesi ve yolculuk kartı doldurulması ve günlük gazeteler gibi yazılı hususları da içermektedir. Yaşayan bir dilin öğretiminde tabiî başlangıç sürecini temsil etmeleri sebebiyle dinleme ve konuşma kabiliyetlerinin geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşılmıştır.52 Harekeli basite yakın seviyeli günlük hayatla ilgili metinlerden ve alıştırmalardan oluşmaktadır. Her metnin sonunda yeni kelimeler tablo hâlinde toplu olarak verilmektedir. İkinci ciltte ise birinci ciltte yoğunlaşılan konuşma ve dinleme kabiliyetlerinin yanı sıra özellikle okuma ve yazma kabiliyetlerinin geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşmak hedeflenmektedir.53 Bu amaçla bu ciltte, muâsır Arap kültür ve medeniyeti ile ilgili konular ele alınarak Arap ülkeleri, başkentleri, sanatlar (hat, mimarlık, şiir, hikaye, tiyatro vb.), Arap ülkelerindeki zenginlik kaynakları, basın-yayın araçları, âdet ve gelenekler vb. konuların yanı sıra cümle tahlilleri alıştırmaları, Arapça yazma ve anlatma, sözlük kullanma ve sözlükte bir kelimenin anlamının nasıl aranacağı, Arapça mektup yazma, günlük gazete ve dergileri okumaya yardımcı olacak kelime, tabir ve cümleler, günlük hayatta Arapça’nın konuşmada 52 Sa‘îd Muhammed Bedevî-Fethî ‘Ali Yûnus, el-Kitâb el-Esâsî fi ta‘lîmi'l-lugati’l-‘Arabiyye li- gayri'nnâtıkîne bihâ, Tunus 1983, I, d. 53 Bedevî-Yunus, a.g.e, I, h. 20 kullanılması alıştırmaları gibi hususlar üzerinde durulmaktadır.54 Son ciltte de uzun sayılabilecek okuma parçaları yer almaktadır. Seride her bir derste metinleri takiben, parçada yeni öğrenilen kelimeleri içeren, kelimelerin doğru şekilde sıraya dizilerek cümle oluşturulması, boşluklara uygun kelimeler getirilerek cümlelerin tamamlanması, karşılıklı diyalog içerisinde boş bırakılan cümlelerin tamamlanması, müfred kelimelerin müsenna ve cemiye çevrilerek cümlenin yeniden yazılması, kelimelerin cümle içerisinde fâil konumundan mef’ûl konumuna geçirilerek gerekli i’rab değişikliklerinin yapılması, parantez içerisinden cümleye uygun kelimenin seçilmesi, ism-i mevsullere göre gerekli değişiklikler yapılarak cümlelerin tamamlanması, boşlukların uygun ism-i mevsulle doldurulması, verilen kelimelerden cümle oluşturulması, mâzîsi verilen fiillerin muzârî, emir, ism-i fâil ve ism-i mef’ûllerinin bulunması (sonra buna masdar ve ism-i mekan da ekleniyor), boşlukların uygun ismi işaretlerle doldurulması, boşlukların müevvel masdar ile doldurulması, köklerle türemiş kelimeler arasındaki ilişkinin gösterilmesi, seçenekler arasından doğru cevabın seçilmesi, fiil cümlelerinin zamirler başa alınarak isim cümlelerine çevrilmesi, fiil çekimlerindeki boşlukların doldurulması gibi alıştırmalar yer almaktadır. Her konu sonunda sözlü ve yazılı anlatım (ta‘bir şefevî veya ta‘bir kitâbî) konusu verilmekte, her bir ünitede birden fazla gramer konusu yer almaktadır. Seride ilk plânda dikkati çeken bir husus metinlerin özellikle ikinci ciltten itibaren oldukça uzun tutulmuş olmasıdır. Önsözde bunun sebebi şöyle açıklanmıştır: “Bununla öğrenci dilin bizzat kendi metni üzerinde yeterli uygulama fırsatı bulsun ve okuma parçası ile gramer anlatımı ve alıştırmalar arasında bir denge bulunsun istedik. Böylece kitap sadece kaideleri açıklayıp alıştırma yapan bir kitap hüviyetine dönüşmemiş olmaktadır. Genel olarak kitabın hacmini bu üç yön (okuma parçaları-kaide açıklamaları-alıştırmalar) arasında adil olarak paylaştırmak istedik.”55 Ancak bu değerlendirme isabetli değildir. Zira, metinlerin uzunluğu, özellikle yeterli seviyeye sahip olmayan öğrenciler için aşırı yorulma ve sıkılmaya sebebiyet verebilir. b) DİĞER KİTAPLAR İlâhiyat fakültelerinde Arapça derslerinde temel ders kitaplarının yanı sıra okutulan diğer kitaplar da şunlardır: 54 Bk. Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 17-18. 55 Bedevî-Yunus, a.g.e, II, 11 21 1. Hüseyin Avni Çelik, Hüseyin Tural, Mebâdi’u ‘ilmi’s-sarf (Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde sarf derslerinde okutulmaktadır). 2. Muhammed Zerkân Ferah, el-Vâzıh fi’l-belâgati’l-‘Arabiyye (Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde 3. sınıfta Belagat dersinde okutulmaktadır) 3. Kadri Yıldırım, Sarf-Nahiv (Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır) 4. Ahmet Yüksel, Bağlaçlı Cümle Yapıları (Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır)56 5. Mehmet Çakır, Arapça’da Matematiksel Cümle Yapısı, Ankara 1999 (Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde birinci sınıfta okutulmaktadır) 6. Meral Çörtü, Arapça Dilbilgisi (İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde el-Kavâ‘idu’l-‘Arabiyye el-Muyessere serisi takip edilirken eş zamanlı olarak öğrencilerin okumaları istenmektedir) 7. el-Emsile (İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde sarf çekimleri için yararlanılmaktadır) 8. Hayrettin Karaman-Bekir Topaloğlu, Arapça Okuma ve Eski Metinler (Harekelerin azalmaya başladığı bölümden itibaren İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde 2. yarıyıl metin derslerinde okutulmaktadır) 9. ‘Alî el-Cârim, Mustafâ Emîn, el-Belâgatu’l-Vâzıha57 (Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi ve İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde58 okutulmaktadır.) 56 Kitap öğrencilerin bağlaçları kullanmaları suretiyle Arapça okuma ve konuşma kabiliyetlerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Orta ve ileri seviyede bulunan ve gramer alt yapısı olan öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Kitapta, kullanımında zorluk çekilen belli kalıpları öğrencilere daha çok kullandırmak ve bunlar üzerinde çokça alıştırma yapmalarını sağlamak hedeflenmektedir. Kitaptaki her bir ders o derste öğrenilecek olan edatların farklı anlamlarına girişle başlamakta, sonra bu derste geçen önemli bağlaçları içeren bir metin gelmektedir. Sonra bağlaçların kullanımı ile ilgili kısa açıklamalar ve ardından da sonuncusu Türkçe cümlelerin Arapça’ya çevrilmesi olan çeşitli alıştırmalar takip etmektedir. Kitabın sonunda “Arap Dilinde Muzaf Olarak Kullanılan Bazı Kelimeler” adlı bir ek yer almaktadır. Bk. Ahmet Yüksel, Arapça’da Bağlaçlı Cümle Yapıları, Samsun 2001. 57 Mısır’da liseler için ders kitabı olarak hazırlanmış olan bu eserde her bir konu (ünite) ilgili belagat konusu ile ilgili örneklerle (Emsile) başlamakta ardından “bahs” adlı kısımda konu bu örnekler bağlamında açıklanmakta, ardından “Kavâid” başlığı altında ilgili belagat kaideleri 22 10. Nusrettin Bolelli, Belâgat59 (Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde ve Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde Seçmeli Belagat dersinde okutulmaktadır) 11. Emrullah İşler-Musa Yıldız, Arapça Çeviri Kılavuzu60 (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır.) 12. İsmail Hakkı Sezer, Muhtasar Cümle Kalıpları61 (Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır.) 13. Râşid eş-Şertûnî, Mebâdi’u’l-‘Arabiyye fi’s-sarf ve’n-nahv (Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde 2. sınıflarda birinci sınıfta el-Kavâ’idu’l- ‘Arabiyyetu’l-muyessere serisinden okutulan konuların derinlemesine tekrarı amacıyla okutulmaktadır) 14. Mehmet Maksudoğlu, Arapça Dilbilgisi (Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk bilgisi öğretmenliği bölümünde 1. ve 2. sınıfta Sarf-Nahiv derslerinde okutulmaktadır) verilmektedir. Ardından da “nemâzic” adlı kısımda kaidenin uygulamasına dair örnekler verilmekte ve peşinden de çeşitli alıştırmaları içeren “tedrîbât” kısmı yer almaktadır. 58 Bu fakültede kitabın sadece emsile-kavaid ve nemâzic bölümleri okutulmaktadır. 59 Belâgat ilminin üç temel bölümü olan beyan, meânî ve bediî kısımları hakkında kolay ve rahat anlaşılan bilgiler verme amacıyla kaleme alınmıştır. Klasik belâgat eserlerinden de yararlanılmakla birlikte örnekler vb. konularda muasır belâgat çalışmalarından daha çok istifade edilmiştir. Teferruat bilgilerden kaçınılmaya çalışılmıştır. Bk. Nusreddin Bolelli, Belâgat Beyan-Meânî-Bediî İlimleri Arap Edebiyatı, İstanbul 2001. Kitap, dilinin Türkçe olması dolayısıyla İlâhiyat öğrencileri için yardımcı kaynak olabilecek niteliktedir. 60 Kitap, Arapça-Türkçe her iki dilde çeviri yapmak isteyenler ile çeşitli örgün ve yaygın öğretim kurumlarında Arapça öğrenenlere yardımcı bir kaynak olması düşüncesi ile hazırlanmıştır. Giriş kısmında çevirinin geçmişi, nasıl yapılması gerektiği konusunda özet bilgi verilmiştir. I. bölümde Arapça dil bilgisi özeti, II. bölümde zamanlar ve kullanımı, III. bölümde Arapça cümle kuruluşu, IV. bölümde edatlar ve kullanımlarıyla ilgili, çeviriyle uğraşanların bilmesi zorunlu olan ilave bilgiler sunulmuştur. Bu bilgiler doğrultusunda V. bölümde cümle çevirileri, VI. bölümde metin çevirileri alıştırmalarla desteklenerek verilmiştir. Bk. Emrullah İşler, Musa Yıldız, Arapça Çeviri Kılavuzu, Ankara 2002, s. 6-7. Kitap İlâhiyat fakülteleri için ders kitabı olmaktan çok öğrencilerin kendi kendilerine çalışarak istifade edebilecekleri bir kaynak olarak düşünülebilir. 61 Kitapta alfabetik bir tertip içerisinde edatlar ve gramer konuları ile ilgili Kur’an ve şiir ile gramer kitaplarından seçilmiş kalıp cümleler ve Türkçeleri verilmektedir. Zaman zaman kısa dilbilgisel açıklamalar da ilave edilmiştir. Kitap kurulu cümleleri taklit ederek incelik ve ayrıntıları öğrenmenin de dil öğreniminde inkar edilemez bir yeri olduğu temel düşüncesine dayanmaktadır. Bk. İsmail Hakkı Sezer, Muhtasar Arapça Cümle Kalıpları, Konya 2001 23 15. Meral Çörtü, Sarf (Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde öğrencilere yardımcı kaynak olarak tavsiye edilmektedir.) 16. Birgivî, ‘Avâmil Risalesi (İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde 2. sınıfta nahiv tatbikatı dersinde okutulmaktadır) 17. Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Sarf Bilgisi)62 (Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği bölümünde okutulmaktadır.) 18. İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi)63 (Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenliği Bölümünde okutulmaktadır.) 19. İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Modern Metin Okumaları64 (Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenliği Bölümünde okutulmaktadır.) 62 Yazarlarca, modern bir anlatım dili kullanılarak hazırlandığı ifade edilmektedir. Buna ilave olarak kitapta geçen bütün Arapça kelimeler de harekelenerek dileyenlere kitaptan hoca olmaksızın da istifade imkanı sunulmak istenmiştir. Ders kitabı olması amacıyla hazırlandığından “ders” adı verilen her bir bölüm bir blok derste verilebilecek şekilde düzenlenmiştir. Anlatım tablolarla desteklenmiştir. Bk. Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Sarf Bilgisi), İstanbul 2001. Ancak kanaatimizce, konular uygulamalı metinlere dayalı olarak verilmiş olsa idi kitap, İlâhiyat fakültelerindeki sarf dersleri için daha fazla uygunluk arzedebilirdi. 63 Ders sistemine göre hazırlanmıştır. Konular yetmiş beş derse bölünmüş bulunmaktadır. Her bir derste konu ile ilgili çok sayıda örnek cümle ve bunların tercümesine yer verilmekte kitapta bunların toplam sayısı beş bine ulaşmaktadır. Her konunun sonunda bazen ortasında okuma parçaları yer almaktadır. Gramer anlatımı tablolarla desteklenmiş gramerdeki bazı önemli noktalar önemli not, uyarı, hatırlatma gibi başlıklarla öğrencinin dikkatine sunulmuştur. Bk. İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul 2001. Çok sayıda örnek cümleye yer verilmesi ve ders sistemine göre hazırlanmış olması kitabın Türkçe’deki benzeri eserlerden belki de en önemli farkını teşkil etmektedir. Ancak kitaptaki gramer izahları yeterli değildir ve mutlaka hocanın açıklamasına ihtiyaç hissettirmektedir. 64 Kitap, belirli bir düzeyde Arapça bilgisine sahip okurlara, değişik alanlardaki kelime ve kavramları öğreterek zengin bir kelime hazinesi kazandırmak ve modern metinlerde sık sık karşılaşacağı cümle yapılarını yakından tanımasını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. On sekiz değişik alandan çoğu harekelenmiş modern metin örnekleri yanı sıra kitapta geçen bazı sözcüklerin ve sık kullanılan deyim ve kalıp ifadelerin anlamlarını içeren iki tane ek de yer almaktadır. Bk. İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Modern Metin Okumaları, İstanbul 2002. Düzenleyen idinc - 24Nisan2008 Saat 00:56 |
|
 |
|
|
idinc
Yönetici
Site ve Forum Yöneticisi Kayıt Tarihi: 21Ağustos2006 Gönderilenler: 2869
|
Gönderim Zamanı: 24Nisan2008 Saat 00:55 |
|
Arapça ya da Arapça-Arapça sözlüklerden ve edatlar sözlüğü türü eserlerden de gerek öğrenciler ve gerekse ders hocaları tüm İlâhiyat fakültelerinde istifade etmektedirler. c) DERS NOTLARI İlâhiyat fakültelerinde Arapça derslerinde bu saydığımız basılı kitapların yanı sıra ders hocaları tarafından hazırlanmış bazı ders notları da okutulmaktadır ki, bunlardan tespit edebildiklerimiz şunlardır: 1. Sarf Bilgisi (Fakülte hocaları tarafından hazırlanmış bu ders notları Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde Sarf derslerinde okutulmaktadır.) 2. et-Ta‘bîru’l-Muvecceh (Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Öğretmenlik Bölümünde okutulmaktadır.) 4. Nejdet Gürkan, Ders Notu (Uygulamalı Sarf Bilgisi İçin Seçme Metinler) (Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır.) 5. Nejdet Gürkan, Medya Metinleri (Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde okutulmaktadır.) 6. Yasin Kahyaoğlu, Ravdatu’l-hikem ve’l-emsâl (Atasözleri derlemesi. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde birinci sınıflarda metin kitabı olarak okutulmaktadır.) 7. Numan Yazıcı, Muzekkirât fi’s-sarf ve’n-nahv (Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde gramer dersleri için takviye amacıyla yararlanılmaktadır.) 8. Ahmet Bostancı, Muzekkirât li-mâddeti’l-lugati’l-‘Arabiyye 5-6, (Arapça V ve VI derslerine yönelik olarak hazırlanmış seçme metinler ve nahiv bölümlerinden oluşmakta ve Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde 3. sınıfta okutulmaktadır.) 9. el-Mutûnu’l-muhtâre (Fakülte hocaları tarafından hazırlanmış olan bu metin derlemesi Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde İlâhiyat ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Bölümünde Metin derslerinde okutulmaktadır.) II. KİTAP DIŞINDAKİ DİĞER ARAÇ-GEREÇLER Yabancı dil öğretiminde teknik araç-gereçlerden yararlanılmaya başlanması bu alanda sağlanan önemli gelişmeklerden biri olmuştur. Eskiden dil öğrenimini mantık öğrenimiyle eş tutan bir anlayış hâkim iken daha sonraları bu anlayışa gösterilen tepkilerin artması neticesinde yeni yaklaşımlar oluşmuş, bunlar, dilin iletişim vasıtası olması yönü dikkate alınarak öğretilmesi düşüncesine yol açmış bu da kelime ve cümlelerin açıklanmasında tercümeye çok fazla ihtiyaç 25 bırakmayan araçların kullanılma zaruretini doğurmuştur. Modern teknoloji de dil öğretimine çeşitli görsel-işitsel araçlar sunmuştur. Bütün bunlar dil derslerini daha canlı ve teşvik edici bir vecheye büründürmüştür. Öte yandan dil öğretiminde kullanılacak araç-gereçler konusunda çok sayıda kitap yazılmış ve bunlar çok önceden beri dil öğretiminde kullanılmaya başlanmıştır. Öğretim teknolojileri, hocanın dili talebelerine ulaştırması görevinin kolaylaştırılmasında büyük rol oynamıştır.65 Öğrenmenin kalıcılığı sınıf ortamında çeşitli öğretim araç-gereç ve materyallerinin kullanımı ile sağlanır. Nitekim öğrencinin öğrenmesini etkileyen faktörler arasında materyal kullanımının önemi büyüktür. Teksas Üniversitesinde yapılan araştırmalara göre zaman faktörü sabit tutulduğunda duyu organlarına göre bilgilerin kalıcılık oranları şu şekilde sıralanmıştır: İnsanlar: Okuduklarının % 10’unu, işittiklerinin % 20’sini, gördüklerinin % 30’unu, hem görüp hem duyduklarının % 50’sini, görüp işittikleri ve söylediklerinin % 80’ini, görüp işitip söyleyip yaptıklarının % 90’ını hatırlamaktadırlar. Yukarıdaki verilere göre öğrenci motivasyonu ve iyi bir öğrenme daha fazla duyu organına hitap eden bir ortamın düzenlenmesi ve görsel, işitsel araçlardan faydalanılmasıyla sağlanmaktadır.66 Binaenaleyh, kasetler, filmler, resimler, laboratuar, levhalar eşliğinde uygulanan yabancı dil öğretim programıyla bunların hiç birinin olmadığı başka bir program arasında kesin fark vardır. Yardımcı araçların temin edilmesi, uygulanması mümkün olan öğretim yöntemlerinin niteliğini etkiler.67 Bunların en önemli faydası, öğretmen için öğretmeyi ve öğrenci için de öğrenmeyi kolaylaştırmaları ve dahası öğretmeni dersi açıklayan ve bilgi empoze eden bir konumdan öğrenci için danışman ve yönlendirici olduğu bir konuma getirmeleridir.68 Yabancı dil öğretiminde kullanılan ve kullanılmasında yarar görülen materyallerin dört ana başlıkta incelenmesi mümkündür. a) Görsel Materyaller: kitaplar, yazı tahtaları, resimler, gerçek eşyalar ve modeller, projektörler b) İşitsel Materyaller: radyo, teyp bantları, CDler c) Görsel-İşitsel Materyaller: film 65 Mahmud İsmâ‘îl Sînî, Ömer es-Sıddîk ‘Abdullah, el-Muînâtu’l-basariyye fî ta‘lîmi’l-luga, Riyad 1984, s. v, he ve hâ. 66 Hengirmen, a.g.e., s. 47. 67 Hûlî, a.g.e., s. 12. 68 Şehhâte, a.g.e., s. 406. 26 makinesi, video, televizyon, VCD d) Teknoloji Destekli Araçlar: bilgisayar, DVD’ler, etkileşimli video, uydular, tele toplantılar, videoteks, internet.69 Yabancı dil öğretiminde yöntem kadar yöntemin uygulanacağı ortam da önemlidir. Beş-on yıl önceye kadar çağdaş eğitim ortamı denince akla hemen dil labaratuarları geliyordu. Oysa dil laboratuarları artık bilinçli çevrelerde bırakılmaya başlanmıştır. Günümüzde ise video ile yabancı dil öğretimi çok daha etkin ve yaygın duruma gelmiştir. Yakın bir zamanda bilgisayar ve videonun bir arada kullanımı yaygın bir duruma gelecek ve yabancı dil öğretiminde yeni bir dönem başlayacaktır.70 Bütün bu hususlar Arapça öğretimi için de tamamıyla geçerlidir. Bu sebeple İlâhiyat fakültelerinde Arapça öğretimi yapılırken modern araç ve gereçlerden azamî şekilde yararlanılması tartışılmaz bir zorunluluktur. Tespit edebildiğimiz kadarıyla İlâhiyat Fakültelerinde Arapça öğretiminde hâli hazırda kullanılan araç-gereçler ve kullanıldıkları fakülteler şunlardır: 1. TV-Uydu yayınları: Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi (Özel izleme odasında yayın yapılmaktadır), Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 2. TV-Video: Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi71, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 3. İnternet (Arapça öğretimine yönelik olarak): Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 4. Bilgisayar projektör: Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 5. Tepegöz: Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 69 Hengirmen, a.e., s. 64; Üzüm, a. tez, s. 34-35. 70 Hengirmen, a.e., s. 59-60. 71 Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde Arapça öğretiminde yararlanılan geniş bir video kaset koleksiyonu mevcut bulunmaktadır. 27 6. Teyp: Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi72, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 7. VCD Player: Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 8. CDler (Arapça öğretimine yönelik): Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 9. Arapça Hikâye Kitapları: Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 10. Renkli Kartlar: Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 11. Sınıf Panoları: Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. İlâhiyat fakültelerine ders dışı araç-gereç kullanımı açısından bakıldığında istisnai bir kaç fakülte haricinde hiç de istenilen seviyede bulunmadıkları anlaşılmaktadır. Çoğu fakültede modern araç-gereçlerden istifade edilmeksizin kitaba dayalı yöntemlerle Arapça öğretiminin yürütülmeye çalışıldığı görülmektedir ki, bu durum kanaatimizce İlâhiyat fakültelerindeki Arapça öğretiminin istenilen seviyede olamamasının sebeplerinden birini teşkil etmektedir. Sonuç: İlâhiyat fakültelerinde son on yılda, genellikle, doğrudan gramer anlatan kitapların terk edilerek dili bir bütün hâlinde ele alan ve Arapça’ya bir iletişim dili gözüyle bakan serilere yönelindiği müşahede edilmektedir. Bu durum aynı zamanda metot olarak Arapça’nın iletişim dili olarak öğretilmesinin benimsendiği anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, kullanılan serilerin çoğunda doğrudan gramer verilmeyip dilin bizzat kendisi ile yüz yüze getirme şeklinde bir anlayış benimsendiği halde İlâhiyat Fakültelerindeki uygulamalardan nispeten bu anlayışın dışına çıkılarak gramere önem verme tarzında bir yaklaşım da dikkat çekmektedir. Pek çok İlâhiyat fakültesi bu serileri başkaca gramer kitapları ile desteklemektedir. Bu nedenle okutulan serilerin tam olarak, hazırlayıcıları tarafından istenen ve amaçlanan doğrultuda kullanılmadıkları değerlendirilmesinde bulunulabilir. 72 Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde Arapça öğretiminde yararlanılan geniş bir teyp kaseti koleksiyonu mevcut bulunmaktadır. 28 Kullanılan seriler açısından İlâhiyat Fakülteleri arasında bir bütünlük yoktur. Ancak Kral Suud Üniversitesi Dil Enstitüsü Serisi ile el-‘Arabiyyetu li’n-Nâşi’în serisi en fazla kullanılanlar olarak dikkat çekmektedir. Fakültelerin pek çoğunda hâlâ Kral Suud Üniversitesi Dil Enstitüsü Serisinden el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’lmuyessere serisi okutulmaktadır. Bu durum, 1996 yılında Bursa’da yapılan toplantıda hazırlık sınıfları için alınan kararın bu sınıfların kalkmasından itibaren İlâhiyat fakültelerinin diğer sınıflarında uygulanmaya devam ettiğini göstermektedir. 21 Haziran 2003 tarihinde Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde yapılan toplantıda ise ders kitapları konusunda, kurulacak fakülteler arası ortak komisyonlar tarafından çalışma yapılması vb. fikirler ortaya atılmış olmakla beraber hangi kitapların okutulacağı konusunda somut bir karar alınmamıştır. Suudi Arabistan’da hazırlanmış olan Arapça öğretim serileri kanaatimizce şu açılardan İlâhiyat Fakültelerine uygunluk arz etmektedir: Dinî konulara ağırlık vermeleri İlâhiyat programının hedeflediği dil öğretimine uygundur. Seriler kelime listelerine uygun olarak sistematik tarzda hazırlanmıştır. Sadece pratik konuşmaya değil gramere de yer vermiş olmaları açısından da İlâhiyat Fakültelerindeki ders dağılımına uygun gelmektedirler. Enstitüler tarafından hazırlandıklarından belirli bir sistematik ve plâna bağlı olma avantajına sahiptirler. Gereksiz alıştırmalar vb. çıkarılıp lüzumlu bazı unsurlarla desteklenerek daha uygun hale getirilebilirler. Türkiye’de ortak bir çalışmayla değil de münferit çabalarla oluşturulacak kitaplar, sınırlı imkânlarla sistematik olmaktan uzak bir şekilde hazırlanacaklarından diğerlerinin taklidi olmaktan öteye geçemeyeceklerdir. Bu alanda münferit çabalara değil gayretlerin birleştirilmesine ihtiyaç vardır. Bu açıdan bakıldığında kanaatimizce İlâhiyat Fakültelerince oluşturulacak ortak komisyonların çalışmaları sonuçlanana dek bazı düzenlemelerle birlikte belirli bir süre daha Arap aleminde hazırlanmış olan serilerden istifade edilmesine ihtiyaç vardır. İlâhiyat Fakülteleri kitap dışı araç-gereçler konusunda hâlâ önemli eksikliklere sahiptirler. Arapça öğretiminde canlanma sağlanmak isteniyorsa fakülteler bu eksikliklerini bir an önce tamamlama yoluna gitmelidirler. Bu hususlarda gerekli adımlar zamanında atılabilirse zamanla diğer faktörlerdeki düzelmelerle birlikte İlâhiyat fakültelerindeki Arapça öğretimi çok daha iyi noktalara gelebilecektir. |
|
|
|
|
| |
||
Forum Atla |
Kapalı Foruma Yeni Konu Gönderme Kapalı Forumdaki Konulara Cevap Yazma Kapalı Forumda Cevapları Silme Kapalı Forumdaki Cevapları Düzenleme Kapalı Forumda Anket Açma Kapalı Forumda Anketlerde Oy Kullanma |
|
