Konu: Kırık Çoğul - Cemi Mükesser( Kapalı Konu)

Kırık Çoğul الجَمْعُ المُكَسَّرُ

Tekil (Müfred) ismin harekesinin değişmesiyle veya harflerinden birisinin hazfedilmesiyle yahut ilavesiyle yahut da bu üç durumun beraberce bulunmasıyla yapılan çoğullardır.

Kırık çoğulun yapılışı:

1-      Hareke değişmesiyle:

أَسَدٌ arslan – أُسُدٌ arslanlar

2-      Harflerden birinin hazf edilmesiyle:

رَسُولٌ elçi -  رُسُلٌ elçiler

3-      Harf ilavesiyle:

رَجُلٌ adam – رِجَالٌ adamlar

4-      Yukarıdaki şartların ikisinin veya üçünün beraberce bulunmasıyla:

اَلْمُصِيبَةُ felaket -  مَصَائِبُ felaketler

Kırık çoğullar ikiye ayrılır:

A-    Cemi kıllet (azlık çoğulu جَمْعُ القِلَّةِ)

B-    Cemi kesret (çokluk çoğulu جَمْعُ الكَثْرَةِ)

A-    Cemi kıllet (azlık çoğulu جَمْعُ القِلَّةِ)

Sayıları üçten ona kadar (on hariç) olan varlıklara delalet eden çoğuldur. Dört vezni vardır:

أَفْعُلٌ      أَفْعَالٌ     أَفْعِلَةٌ      فِعْلَةٌ

1-             أَفْعُلٌ vezni:

نَفْسٌ nefis, ruh – أَنْفُسٌ nefisler, ruhlar

عَيْنٌ göz – أَعْيُنٌ gözler

حَرْفٌ harf – أَحْرُفٌ harfler

2-             أَفْعَالٌ vezni:

لَوْنٌ renk – أَلْوَانٌ renkler

وَرَقٌ yaprak – أَوْرَاقٌ yapraklar

حَفِيدٌ torun – أَحْفَادٌ torunlar

3-             أَفْعِلَةٌ vezni:

طَعَامٌ yemek – أَطْعِمَةٌ yemekler

زَمَانٌ zaman – أَزْمِنَةٌ zamanlar

عَمُودٌ direk – أَعْمِدَةٌ direkler

Not:  أَفْعِلَةٌ vezni, üçüncü harfi med harfi olan dört harfli isimleri kırık çoğuludur (cemi mükesseridir).

4-             فِعْلَةٌ vezni:

أَخٌ erkek kardeş – إِخْوَةٌ erkek kardeşler

صَبِيٌّ çocuk – صِبْيَةٌ çocuklar

فَتًى genç – فِتْيَةٌ gençler

B-    Cemi kesret (çokluk çoğulu جَمْعُ الكَثْرَةِ)

Üçten sonsuza kadar olan varlıklara işaret eden çoğullardır. Başlıca vezinleri şunlardır:

1-      فُعْلٌ vezni:

Erilleri أَفْعَلُ, dişilleri ise فَعْلاَءُ veznindeki sıfat-ı müşebbehelerin kırık çoğuludur:

أَزْرَقُ (زَرْقَاءُ) mavi – زُرْقٌ maviler

اَحْدَبُ (حَدْبَاءُ) kambur – حُدْبٌ kamburlar

أَعْمَى (عَمْيَاءُ) kör – عُمْيٌ körler

2-      فُعُلٌ vezni:

Daha çok üçüncü harfi illetli olan dört harfli isim ve sıfatların kırık çoğuludur:

كِتَابٌ kitap – كُتُبٌ kitaplar

جَدِيدٌ yeni – جُدُدٌ yeniler

سَرِيرٌ taht – سُرُرٌ tahtlar

3-      فُعَلٌ vezni:

فُعَلَةٌ veznindeki isimlerin kırık çoğullarıdır:

أُمَّةٌ millet – أُمَمٌ milletler

جُمْلَةٌ cümle – جُمَلٌ cümleler

حُجَّةٌ delil – حُجَجٌ deliller

4-      فِعَلٌ vezni:

فِعْلَةٌ veznindeki isimlerin kırık çoğullarıdır:

نِعْمَةٌ nimet – نِعَمٌ nimetler

فِرْقَةٌ fırka -  فِرَقٌ fırkalar

5-      فَعَلٌ vezni:

طَالِبٌ isteyen – طَلَبٌ isteyenler

حَلْقَةٌ halka – حَلَقٌ halkalar

6-      فَعْلٌ vezni:

نَاصِرٌ yardımcı – نَصْرٌ yardımcılar

سَافِرٌ seyahate giden – سَفْرٌ seyahate gidenler

7-      فَعْلَى vezni:

فَعِيلٌ veznindeki bazı sıfatların kırık çoğullarıdır:

مَرِيضٌ hasta – مَرْضَى hastalar

جَرِيحٌ yaralı – جَرْحَى yaralılar

8-      فُعَّالٌ vezni:

حَاسِدٌ kıskanan – حُسَّادٌ kıskananlar

فَاجِرٌ fena kimse – فُجَّارٌ fena kimseler