Kırık Çoğul الجَمْعُ المُكَسَّرُ

 

Tekil (Müfred) ismin harekesinin değişmesiyle veya harflerinden birisinin hazfedilmesiyle yahut ilavesiyle yahut da bu üç durumun beraberce bulunmasıyla yapılan çoğullardır.

 

Kırık çoğulun yapılışı:

1-      Hareke değişmesiyle:

أَسَدٌ arslan – أُسُدٌ arslanlar

 

2-      Harflerden birinin hazf edilmesiyle:

رَسُولٌ elçi -  رُسُلٌ elçiler

 

3-      Harf ilavesiyle:

رَجُلٌ adam – رِجَالٌ adamlar

 

4-      Yukarıdaki şartların ikisinin veya üçünün beraberce bulunmasıyla:

اَلْمُصِيبَةُ felaket -  مَصَائِبُ felaketler

 

 

Kırık çoğullar ikiye ayrılır:

A-    Cemi kıllet (azlık çoğulu جَمْعُ القِلَّةِ)

B-    Cemi kesret (çokluk çoğulu جَمْعُ الكَثْرَةِ)

 

 

A-    Cemi kıllet (azlık çoğulu جَمْعُ القِلَّةِ)

Sayıları üçten ona kadar (on hariç) olan varlıklara delalet eden çoğuldur. Dört vezni vardır:

أَفْعُلٌ      أَفْعَالٌ     أَفْعِلَةٌ      فِعْلَةٌ

 

1-             أَفْعُلٌ vezni:

نَفْسٌ nefis, ruh – أَنْفُسٌ nefisler, ruhlar

عَيْنٌ göz – أَعْيُنٌ gözler

حَرْفٌ harf – أَحْرُفٌ harfler

 

2-             أَفْعَالٌ vezni:

لَوْنٌ renk – أَلْوَانٌ renkler

وَرَقٌ yaprak – أَوْرَاقٌ yapraklar

حَفِيدٌ torun – أَحْفَادٌ torunlar

 

3-             أَفْعِلَةٌ vezni:

طَعَامٌ yemek – أَطْعِمَةٌ yemekler

زَمَانٌ zaman – أَزْمِنَةٌ zamanlar

عَمُودٌ direk – أَعْمِدَةٌ direkler

 

Not:  أَفْعِلَةٌ vezni, üçüncü harfi med harfi olan dört harfli isimleri kırık çoğuludur (cemi mükesseridir).

 

4-             فِعْلَةٌ vezni:

أَخٌ erkek kardeş – إِخْوَةٌ erkek kardeşler

صَبِيٌّ çocuk – صِبْيَةٌ çocuklar

فَتًى genç – فِتْيَةٌ gençler

 

B-    Cemi kesret (çokluk çoğulu جَمْعُ الكَثْرَةِ)

Üçten sonsuza kadar olan varlıklara işaret eden çoğullardır. Başlıca vezinleri şunlardır:

 

1-      فُعْلٌ vezni:

Erilleri أَفْعَلُ, dişilleri ise فَعْلاَءُ veznindeki sıfat-ı müşebbehelerin kırık çoğuludur:

أَزْرَقُ (زَرْقَاءُ) mavi – زُرْقٌ maviler

اَحْدَبُ (حَدْبَاءُ) kambur – حُدْبٌ kamburlar

أَعْمَى (عَمْيَاءُ) kör – عُمْيٌ körler

 

2-      فُعُلٌ vezni:

Daha çok üçüncü harfi illetli olan dört harfli isim ve sıfatların kırık çoğuludur:

كِتَابٌ kitap – كُتُبٌ kitaplar

جَدِيدٌ yeni – جُدُدٌ yeniler

سَرِيرٌ taht – سُرُرٌ tahtlar

 

3-      فُعَلٌ vezni:

فُعَلَةٌ veznindeki isimlerin kırık çoğullarıdır:

أُمَّةٌ millet – أُمَمٌ milletler

جُمْلَةٌ cümle – جُمَلٌ cümleler

حُجَّةٌ delil – حُجَجٌ deliller

 

4-      فِعَلٌ vezni:

فِعْلَةٌ veznindeki isimlerin kırık çoğullarıdır:

نِعْمَةٌ nimet – نِعَمٌ nimetler

فِرْقَةٌ fırka -  فِرَقٌ fırkalar

 

5-      فَعَلٌ vezni:

طَالِبٌ isteyen – طَلَبٌ isteyenler

حَلْقَةٌ halka – حَلَقٌ halkalar

 

6-      فَعْلٌ vezni:

نَاصِرٌ yardımcı – نَصْرٌ yardımcılar

سَافِرٌ seyahate giden – سَفْرٌ seyahate gidenler

 

7-      فَعْلَى vezni:

فَعِيلٌ veznindeki bazı sıfatların kırık çoğullarıdır:

مَرِيضٌ hasta – مَرْضَى hastalar

جَرِيحٌ yaralı – جَرْحَى yaralılar

 

8-      فُعَّالٌ vezni:

حَاسِدٌ kıskanan – حُسَّادٌ kıskananlar

فَاجِرٌ fena kimse – فُجَّارٌ fena kimseler