Konu: Yasin Suresi hk.

“ASHAB-I KARYE MESELİ”

Mesut YAZICI[1]

mesutyazici@hotmail.com

Kur’an-ı Kerim’in Yasin suresinde bir “Ashab-ı Karye Meseli”[2] yer almaktadır.  Çoğu müfessirler  bu karyenin Antakya, elçilerin de Hz. İsa’nın havarileri  olduğunu yazarlar.[3] Bunlara istinaden üretilen bazı meallerde ise parantezler açılıp nice kelimeler eklenerek hedef metin anlam bakımından kaydırılmıştır.[4]  Hatta bazıları parantez de kullanmayıp bu zayıf ve tutarsız rivayetleri ilgili ayetlerin mutlak anlamları gibi vermekten çekinmemişlerdir.[5]  İbn Kesir gibi muhakkik müfessirler bu rivayetlere itiraz etmişler, bunları makbul görmemişlerdir. Bir takım yazarlar bu rivayetlere hiç değinmezlerken,[6] bir takım oryantalist yazarlar da öykünün kurmaca ve simgesel olduğunu, dolayısıyla tarihsel gerçeklere dayandırma zarureti bulunmadığını söylemişlerdir.[7]. Biz bu çalışmada, iç dinamikler dediğimiz karineleri dikkate almak suretiyle üçüncü bir yoldan giderek metni anlamaya gayret göstereceğiz.  Söz konusu metnin öncesinde şu kısım vardır.

وَسَوَاء عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ {10} إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَأَجْرٍ كَرِيمٍ {11} إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ {12}

Buradan anlıyoruz ki ayetin ilk muhatabları müşrikler olmakla birlikte, daha ziyade Kitap ehli ve Kur’an’a tabi olmuş kimselerdir. Zira “zikr” kelimesi  Kur’an müfredatında Tevrat için de kullanılmıştır.[8]  Keza “imam” kelimesi de Hz. Musa’nın kitabı manasında geçmiştir.[9]   Daha açık bir ifadeyle, az sonra aktarılacak örnek kıssanın her şeyin sayılıp yazılı bulunduğu bir kitapta, Kitab-ı Mukaddes’te mevcut olduğu  vurgulanmaktadır.

وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلاً أَصْحَابَ الْقَرْيَةِ إِذْ جَاءهَا الْمُرْسَلُونَ {13}إِذْ أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍ فَقَالُوا إِنَّا إِلَيْكُم مُّرْسَلُونَ {14} قَالُوا مَا أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَمَا أَنزَلَ الرَّحْمن مِن شَيْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ تَكْذِبُونَ {15} قَالُوا رَبُّنَا يَعْلَمُ إِنَّا إِلَيْكُمْ لَمُرْسَلُونَ {16} وَمَا عَلَيْنَا إِلاَّ الْبَلاَغُ الْمُبِينُ {17}

قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِن لَّمْ تَنتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ {18} قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ أَئِن ذُكِّرْتُم بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ {19}

وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ {20} اتَّبِعُوا مَن لاَّ يَسْأَلُكُمْ أَجْراً وَهُم مُّهْتَدُونَ {21} وَمَا لِي لاَ أَعْبُدُ الَّذِي فَطَرَنِي وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {22} أَأَتَّخِذُ مِن دُونِهِ آلِهَةً إِن يُرِدْنِ الرَّحْمَن بِضُرٍّ لاَّ تُغْنِ عَنِّي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئاً وَلاَ يُنقِذُونِ {23} إِنِّي إِذاً لَّفِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ {24} إِنِّي آمَنتُ بِرَبِّكُمْ فَاسْمَعُونِ {25}

 قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ {26} بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ {27}وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى قَوْمِهِ مِن بَعْدِهِ مِنْ جُندٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَمَا كُنَّا مُنزِلِينَ {28} إِن كَانَتْ إِلاَّ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ خَامِدُونَ {29} يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون {30} أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنْ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لاَ يَرْجِعُونَ {31} وَإِن كُلٌّ لَّمَّا جَمِيعٌ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ {32}

Öncelikle benzer bir temanın Kur’an’ın öteki surelerinde ve öteki ayetlerinde bulunup bulunmadığını araştırmakla işe başlıyoruz. Ortak kelime ve kavramları izleyerek ortak mesajı, bu mesajdan hareketle de olayın kahramanlarını ve geçtiği  mekanları bulmayı deneyeceğiz.

Ashab-ı karye ibaresi ilk bakışta muğlak gözükmekle birlikte, her iki kelime de kavimlerin helaki bağlamında Hz. Musa’ya yakın olarak kullanılmıştır. Hac 44, 45

 وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ {42} وَقَوْمُ إِبْرَاهِيمَ وَقَوْمُ لُوطٍ {43} وَأَصْحَابُ مَدْيَنَ وَكُذِّبَ مُوسَى فَأَمْلَيْتُ لِلْكَافِرِينَ ثُمَّ

أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ {44} فَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُّعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَّشِيدٍ {45}

Kehf 58-60

وَرَبُّكَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ لَوْ يُؤَاخِذُهُم بِمَا كَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذَابَ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن يَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلاً {58} وَتِلْكَ الْقُرَى أَهْلَكْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِم مَّوْعِداً {59} وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُباً {60}

Başka bir deyişle ashab-ı karye deyiminden medeniyet sahiplerini, güçlü şehir halkını anlayabiliriz. O taktirde burası Mısır olur. Helak olan yer Mısır ve helak olan kavim Firavun halkı olur.[10]

Kur’an’ın daha en başından, üçüncü sırada nazil olan Müzzemmil suresi 15.ve 16. ayetinden son inen suresi Maide ayetlerine[11] kadar Hz. Musa’dan bahsetmekte olduğunu biliyoruz.

إِنَّا أَرْسَلْنَا إِلَيْكُمْ رَسُولاً شَاهِداً عَلَيْكُمْ كَمَا أَرْسَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسُولاً {15} فَعَصَى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْنَاهُ أَخْذاً وَبِيلاً {16}

Kabaca söyleyecek olursak, bir “Musa Suresi” bulunmamakla birlikte Kur’an’ın % 10’u Hz. Musa kıssasına ayrılmıştır. Hz. Musa kıssası, başka surelerde kısa kısa detayları verilse bile, en az 5 surede farklı açılarıyla baştan sona tekrarlanmıştır.[12] Bildiğimiz bir başka şey, Hz. Musa’nın çoğu kez Hz. Harun ile birlikte anıldığıdır.[13] Daha dikkat çekici bir nokta ise her ikisinin tekzip edildiğinin Kur’an’da[14] vurgulanmış olmasıdır.

ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ {45} إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْماً عَالِينَ {46} فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنَا

وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ {47} فَكَذَّبُوهُمَا فَكَانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ {48}

Dahası, Hz. Musa ve Hz. Harun de Sırat-ı Mustakim kelimelerine yakın geçmiştir (Yasin 4). Saffat 118

وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ {114} وَنَجَّيْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ {115} وَنَصَرْنَاهُمْ فَكَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ {116} وَآتَيْنَاهُمَا الْكِتَابَ

الْمُسْتَبِينَ {117} وَهَدَيْنَاهُمَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ {118} وَتَرَكْنَا عَلَيْهِمَا فِي الْآخِرِينَ {119} سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ {120} إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {121} إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ {122}

Hz. Musa da, Yasin suresindekiler gibi uğursuzluk getirmekle suçlanmıştır.[15] Araf 131

فَإِذَا جَاءتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُواْ لَنَا هَـذِهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ

يَطَّيَّرُواْ بِمُوسَى وَمَن مَّعَهُ أَلا إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ اللّهُ وَلَـكِنَّ

أَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ {131}

Hz. Musa da, Yasin suresindekiler gibi taşlanmakla korkutulmuştur.[16]  Duhan 20

وَإِنِّي عُذْتُ

Saf suresi 6. ayette “CAE hum” şekliyle geçtiği üzere Hz. İsa’dan sonra da Hz. Muhammed’in  “gelmekte olduğu” müjdelenmiştir. Yasin suresindeki “ve CAE” diye başlayan 20. ayet Muhammed Mustafa aleyhi’s-selamı anlatmaktadır. Gelen ve evvelki üç büyük peygamberi savunan, aynı çizgiyi sürdüren şahıs Muhammed Mustafa’dır.[1] Nitekim yine bundan dolayı Yasin 15. ayet ile En’am suresi 91. ayet uyum içindedir. Zira Allah bir insana vahiy vermez deyip ardından, Allah’ın Hz. Musa’yı göndermesine ve ona Tevrat’ı indirmesine iman edebilen insanlar  Hz. Muhammed’i de göndermiş olmasına ve ona da Kur’an’ı indirmiş olmasına iman etmemekle çelişkiye düşmektedirler. En’am 91, 92

وَمَا قَدَرُواْ اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُواْ مَا أَنزَلَ اللّهُ عَلَى بَشَرٍ مِّن شَيْءٍ قُلْ مَنْ أَنزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاء بِهِ مُوسَى نُوراً وَهُدًى لِّلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَثِيراً وَعُلِّمْتُم مَّا لَمْ تَعْلَمُواْ أَنتُمْ وَلاَ آبَاؤُكُمْ قُلِ اللّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ {91} وَهَـذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُّصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ

وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ يُحَافِظُونَ {92}

Yine En’am suresinde, şirkten uzak durmak suretiyle huzur ve emniyete nail olmuş mühtedilerden, bu arada Hz. Musa, Hz. Harun ve Hz. İsa’dan, sırat-ı mustakimden bahsedip ücret de istemeyen kişi Peygamber efendimizdir (Yasin 20, 21)

وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُم بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ

سُلْطَاناً فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {81}الَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَـئِكَ لَهُمُ الأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ {82} وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَّن نَّشَاء إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ {83}وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنَا وَنُوحاً هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {84}وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِّنَ الصَّالِحِينَ {85}

وَإِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطاً وَكُلاًّ فضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِينَ {86} وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ {87} ذَلِكَ هُدَى اللّهِ يَهْدِي بِهِ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَكُواْ لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {88} أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَـؤُلاء فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْماً لَّيْسُواْ بِهَا بِكَافِرِينَ {89} أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ قُل لاَّ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ {90}

Keza, az önce sunulduğu üzere, Hz. Musa ve Hz. İsa’yı darb-ı mesel olarak anlatan, kavimlerin helakine dair misaller veren kişi de Peygamber efendimizdir.[2] Başka bir surede, Yasin suresinde bahsettiği gibi, hem boyunduruklardan (Yasin 8) hem de helak oluş mesellerinden (Yasin 13, 31) birlikte bahsetmiştir. Raad 5,6

وَإِن تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَئِذَا كُنَّا تُرَاباً أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ الأَغْلاَلُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَأُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدونَ {5} وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ {6}

Bilindiği üzere, Kur’an kendine has bir uslup özelliği olarak, şiirsel bir anlatımla istikbale atıf yapar, istikbalden tablolar sunarak,[3] ön bilgilendirmeyle insanları korkutmak ve bu suretle korumak ister. Çünkü ön bilgi kazandırır.[4]  Aynı şekilde Yasin suresinde de Peygamber Muhammed Mustafa’ya, müşriklerin zannının hilafına, mağfiret olunup[5] Cennet’e gir denilecek, kendisine Cennet nimetleri ikram edilecektir. Peygamber Muhammed Mustafa bu durumun kavmi tarafından bilinmesini istemektir. Sesinin duyulmasını istemektedir.[6] Ardından gelen bölümde, tekrar Hz. Musa ve onun savunan mümin öyküsüne paralel bir söylemle, o öyküye de atıf yaparak, Peygambere ve onun ardından gelen müminlere tabi olunmaması halinde nankör insanların bir şekilde helak olarak Allah’ın huzurunda sorgulanacakları zikredilir.[7] Çünkü Allah insanlara “Mürseliyne,  (peygamberlere) ne cevap verdiniz?” diye soracaktır.[8]  Zira Muhammed Mustafa kendisinin bir mürsel olduğunu vurguladığı halde (Yasin 3), kavmi “sen mürsel değilsin” diyerek onu yalanlamıştı.[9] Ayrıca, öldükten sonra dirilmeye ve Allah’ın el-Fatır ismine atıf yapan yine Muhammed Mustafa’dır.[10] Yine İsra suresinin mesajına  paralel olarak, Hz. Musa’nın başarılarının ardından Fravun’dan kalan yerlere İsrail oğullarının iskan edilmesi gibi[11] Peygamber Muhammed Mustafa’nın da devlete nail olacağı müjdelenmiştir.[12]

SONUÇ:

Kanaatimize göre, Yasin suresinin incelediğimiz ayetleri Hz. Musa ile ilgilidir. Hz. Musa Kur’an boyunca Peygamber efendimize en yakın şahsiyet olarak gözükmektedir. Keza Tevrat, Kur’an’ın tasdik ettiği ve detaylandırdığı bir kitaptır. Dolayısıyla baştan sona simgesel ve kurmaca bir öykü olmaktan ziyade tarihsel tarafı bulunan, özet halinde bir yorumla yeri, zamanı ve kişileri bilinen bir mesel sunulmuştur. Öykü, bir kavmin helakinden ziyade, ki öyle olsaydı detayları verilirdi,  evvelce helak olmuş insanların ve kavimlerin öyküsüyle eğitilmeyi hedeflemektedir. Başka bir deyişle, insanlar ya da kavimler topluca ölmeseler bile, yaptıkları kötülüklerin cezasını  dünyada da çekmeye başladıkları gibi, asıl ve mutlaka Ahiret’te hesaba çekileceklerdir (Yasin 51-65). Öyküyü iki türlü okuyabiliriz. Birinci okumamıza göre,

İlk iki elçi   :   Hz. Musa ve Hz. Harun,

Yer: Mısır,      Kavim : Peygamber karşıtı Fravun halkı   

(Bir süre sonra, aynı çizgide bir peygamber olarak gönderilen)

Üçüncü elçi :    Hz. İsa,    Yer: Kudüs,    Kavim: Peygamber karşıtı halk.

Onlara destek için gelen, iman eden (Yasin 25, Bakara 285), Cennet’e girdiği (Yasin 26, 27) söylenen  kişi  :   Hz. Muhammed Mustafa,      Yer : Mekke,       Kavim : Kureyş

Bu okuma, ki tarihin Kur’ani bir yorumudur ve Kur’an’ın mantığına ve şiirselliğine de çok uygundur, bizce tercih edilmekle birlikte, baştan sona salt mustakil bir kıssa gibi değerlendirirsek ikinci okumada, destek için gelen 4. şahıs Mü’min suresinde geçtiği üzere ölüm tehdidi altındaki Hz. Musa’yı savunan ve o zamana kadar imanını gizlemiş bulunan “mümin kişi” olur (Mü’min 28-45).   Allah o mümin kişiyi de Hz. Musa’yı ve Hz. Harun’u kurtardığı gibi koruyup kurtarmış, Cennet’e almış, Firavun ailesini ise dünyada ve ahirette mağlup edip hüsrana uğratmış, onları Cehennem ehli eylemiştir (Mü’min 45-52). Bu okuma da Kur’an’ın ruhuna uygundur. Zira böylesi bir “iyham : vehme düşürme” sanatı Kur’an’ın başka yerlerinde de mevcuttur.[13]

 Her iki surede de prangalara vurulmuş suçlular ve mahkumlar simgesi mevcuttur (Mü’min 71, Yasin 8).  Nitekim bütün bu simgeler ve kavramlar  Sebe suresinde de tekrar vurgulanmıştır.[14] Böylece, başta Peygamber efendimizden olmak üzere öteki bütün müminlerden Yasin suresi kanalıyla imanda sebat ve sabır göstermeleri gerektiği, ölümlü dünyadayken zalimler tarafından prangalara vurulup ölümle yargılansalar bile,[15] asıl muhasebe ve muhakemenin Ahirette olduğunu (Yasin 52-54), asıl kazanılması gerekenin Cennet nimetleri (Yasin 55-58) ve asıl korkulması gerekenin Ahiret’deki yargı günü (Fatiha 4,  Saffat 20, Müddessir 46, İnfitar 9, İbrahim 41) ve Cehennem azabı (Yasin 63-65) olduğunu unutmamak gerektiği  bildirilmiştir (Yasin 59-62).